Yunanistan dramasının henüz perdesini kapatmasına ve Çin hisse senetleri piyasalarının durulmamasına karşın son zamanların en önemli konusu Amerikan ekonomisi ve Amerika Merkez Bankası Başkanı Yellen'in düşünceleridir. Yellen, geçen Cuma günü tahvil piyasalarına faiz oranlarının 2015 yılı içerisinde en az bir kez artırılacağını hatırlatmıştı.
Faiz Oranlarının Artırılması Ne Anlama Gelmektedir?
Amerika Merkez Bankası, kısaca Fed olarak da anılmaktadır, ABD hükümetinden tamamen bağımsız bir yapıdadır ve finansal sektör üzerinde muazzam bir güce sahiptir. ABD'nin mali politikalarına yön veren Fed'in aldığı kararlar aynı zamanda tüm dünyayı da etkilemektedir.
Fabrika çalışanından devasa firmaların başkanlarına kadar geniş bir yelpazeyi ilgilendiren kararlara imza atmak Fed'in omuzlarında taşıdığı sorumluluğun önemini bir kat da artırmaktadır.
Amerika Merkez Bankası, faiz oranlarını hükümet desteğindeki araçların alımı veya satımı vasıtasıyla kontrol etmektedir. Eğer Fed faiz oranlarının düşürülmesi gerektiğine inanıyorsa o zaman yüklü oranlarda hükümet tahvili alımına gidecektir. Bu alımlar sayesinde bankacılık sektörüne akıtılacak paralar faizleri aşağı çekmektedir.
Eğer Fed faizlerin artırılmasının ekonomiye faydalı olacağını düşünürse, o zaman tahvillerin satılmasını seçecektir. Böylelikle hazinenin kasasındaki paralar serbest piyasadaki yerini alacaktır. Fed aynı zamanda federal fonlama oranlarını değiştirme kararı da alabilir. Bankalar arasında verilen borçlara ait oranların haricinde Fed'den doğrudan alınacak borçlara yönelik faizler de ayarlanabilir.
Peki bunun sıradan bir tüketici için anlamı nedir? Örneğin taşıt kredisi kullanarak bir araba aldınız ve haberlerde Fed'in faiz oranlarını düşürdüğünü okudunuz; böyle bir durumda yeni yapacağınız ödemelerin eskisine oranla daha az olmasını beklersiniz. Fakat bu beklentiniz genellikle gerçekleşmez. Sizin taşıt kredisi için ödediğiniz faiz "gerçek faiz oranı" olarak kabul edilir. Bu oran, Fed tarafından belirlenen nominal oran ve enflasyon seviyesi arasındaki farklılığa göre belirlendiğinden ötürü yapılan değişiklikler size doğrudan yansımaz.
Tüketiciler Nasıl ve Ne Zaman Artırılan Faizleri Hissetmeye Başlar?
Bu süreç uzun ve kompleks bir yapıya sahiptir fakat işleyişi şu şekilde açıklayabiliriz: Amerika Merkez Bankası hantallaşan ekonomiyi desteklemek enflasyonu zaptetmek için faiz oranlarını yükseltmeye karar verir.
Hepimizin enflasyon kavramına aşinalığı vardır. Genellikle enflasyon bir para biriminin zaman içerisinde değer kaybetmesinden kaynaklanır. Bunun anlamı, bir örnek vererek açıklamak gerekirse, şu an 5 USD ödeyerek aldığınız bir malı ilerideki bir tarihte almanız için 5.20 USD ödemenizdir; yeni artık 5 USD yeterli gelmemektedir.
Enflasyona yol açan pek çok neden bulunmaktadır fakat bunların başında arz talep ilişkisi yer almaktadır. Talebin arttığı ancak arzın geride kaldığı hallerde bir malın veya hizmetin fiyatı da artacaktır.
Faiz oranları konusuna geri dönelim. Eğer Fed -bu konu ile ilişkili tüm faktörlere bakarak- enflasyonun gelecekte tırmanacağına kanaat getirirse, gerçek faiz oranlarını yükseltecektir. Öte yandan, eğer Fed yaşam masraflarının düşük, iş çevrelerinin iyi bir durumda ve harcamaların canlı olduğunu düşünürse, o zaman ekonomik duruma müdahale etmemek için faizleri düşük seviyelerde tutacaktır.
Düşük faiz oranları aynı zamanda Amerika dolarının değerini zayıflatıcı bir etki yaratacağından, yabancı ürünler daha pahalı hale gelecektir. Tabi bu da tüketicileri yerli mallarını tercih etmeye yönlendirecektir. Bu sayede istihdam ve ücretler artış kaydedeceğinden harcamalar artacak ve ekonomi bahar havasına bürünecektir.
Bu senaryonun olumsuz tarafı, paranın ortalıkta aşırı dolanımından ötürü talebin arzı geride bırakmasıdır. Ürünlerin fiyatı artar ve ise sonrasında talep azalır. Azalan talep üretimi de aşağı çeker ve işsizlik tırmanmaya başlar. Enflasyon zehrini akıtmaya başlamıştır.
İşte bu noktada Fed devreye girer. Yukarıda da belirttiğim üzere, Amerika Merkez Bankası'nın sorumluluklarından birisi de enflasyonun dizginlenmesidir ve bu maksatla faizleri artırma yoluna gider. Faiz oranlarının artması yatırımlarına yüksek getiri arayışındaki yatırımcıları cezp eder ve Amerikan dolarının değerini yükseltir. Artan talep doları kuvvetlendireceğinden bir süre sonra yabancı yatırım azalır.
Kısacası bu sopanın iki ucu da sivridir. Güçlü Amerikan doları yabancı ürünleri satın alacaklar veya yabancı firmalara yatırım yapacaklar için iyidir. Fakat bu aynı zamanda rekabet ortamı yaratacaktır ki bu da rekabete yenik düşenlerin kapanacağı anlamına gelecektir. Amerikan ekonomisine istikrarsızlık getirecek bu durum işsizliği de yukarı taşıyacaktır.
Fed'in şu an başkanlık koltuğunda oturan Janet Yellen'i bekleyen en zorlu sınav düşük ve yüksek oranlar arasındaki dengeyi tutturabilmektir. Dünya her geçen gün küçülmektedir ve ABD de ekonomik bir fanusta değildir. Dünya'da meydana gelecek önemli olaylar ABD ekonomisini de etkilemektedir ve bu yüzden uygulamaya konulan planlar saniyeler içinde tepetaklak olabilir.
Yellen bu yıl içerisinde defalarca oranları yükseltmeye niyetlenmişti fakat şu ana dek doğru zamanı bir türlü yakalayamamıştır. Amerika ekonomisi yukarı aşağı hareketine devam ederken en son krizin yaralarını iyileştirmektedir. Yunanistan krizinin Euro'nun geleceğine yönelik şüpheler doğurması Washington'daki yetkilileri (dolar üzerinde nasıl bir etki yaratacağı konusunda) endişelendirmektedir.
Bunun yanı sıra, Çin'in en büyük iki borsasının yakın zamanda yaşadığı çöküş de işleri iyice karmaşık hale getirmektedir zira Çin Amerika'nın en büyük ticaret ortaklarından birisidir. Kısacası faiz artırımı halen sis perdesindedir. Bütün bunlara rağmen, Amerika Merkez Bankası'nın en son toplantısından bu yana açıklanan raporlar ekonominin kuvvet kazandığını işaret etmektedir ve oranların yükseltilmesi olasılığını canlı tutmaktadır. 10 yıla yakın bir dönemdeki ilk artış er veya geç hayal olmaktan çıkacaktır.