Kaldıraç, marjin ve pozisyon büyüklüğünü ayarlama gibi konular genellikle yatırımcılar tarafından tam olarak anlaşılmamaktadır. Eksik bilgi veya yanlış değerlendirmenin hesabınıza ciddi hasarlar verebileceğini bildiğimizden bu konuyu size basitçe açıklayabilecek bir makale hazırlamaya karar verdik.
Forex Piyasasında Kaldıraç Nedir?
Kaldıraç, olası maksimum borçlanma oranınızı ifade etmektedir.
Diyelim ki 1/100 kaldıraç fırsatı tanıyan bir aracı kurumda 100 USD hesap açtınız (Bu makaledeki örnekler sadece mekanizmayı anlatmak amaçlıdır. Türkiye'de yatırımcıların 14 Ocak 2016 Tarihli 29593 Sayılı SPK tebliği çerçevesinde kaldıraç oranı kullanabildiğini unutmayın).
Bunun anlamı, hesabınızdaki tutarın 100 katına kadar bir tutarda işlem yapabileceğinizdir; diğer bir deyişle, 100 USD ile 10000 USD kontrol edebilirsiniz.
Forex piyasasında işlem yapan yatırımcıların bilmesi gereken konular arasında nominal değer de bulunmaktadır. Örneğin 1 lot USD/JPY paritesinin değeri 100000 USD’dir. Eğer aracı kurumunuz size 1/100 kaldıraç sağlıyor ise, 1 lot USD/JPY almak veya satmak için en az 1000 USD’ye (100000 USD’nin %1’i) ihtiyaç duyacaksınızdır.
Piyasa koşullarına göre aracı kurumların kaldıraç oranlarını kısıtlandırmaları da mümkündür. Eğer piyasa aşırı oynak bir dönemden geçiyorsa, aracı kurumların maksimum kaldıracı aşağı çekmesi yatırımcıların lehinedir.
1/100 kaldıraç ile üzerinde işlem yaptığımız 100 USD hesaba dönecek olursak, bu hesapta yapabileceğiniz en büyük işlemin 10000 USD olacağını dile getirebiliriz (100 USD x 100 = 10000 USD).
Forex Piyasasında Marjin Nedir?
Döviz piyasalarında margin herhangi bir yatırım aracı üzerinde pozisyon açmak için gerekli olan minimum teminat (fon) miktarını ifade etmektedir; bazı zamanlarda yüzde üzerinden de yazılabilmektedir.
Biraz önceki örneğe yeniden geri dönelim: 0.1 lot USD/JPY alış veya satış işemi yapmak isteyen bir yatırımcının hesabında en az 100 USD bulunmalıdır. Hesaplama aslında çok basittir: İşlem değeri / Kaldıraç oranı yani 10000 USD / 100 = 100 USD. Bunu yüzde ile gösterecek olursak, aracı kurum pozisyonu açmak için %1 marjin isteyecektir.
Forex Piyasasında Pozisyon Büyüklüğü Nedir?
“Pozisyon büyüklüğü” işlem yapılan varlığın büyüklüğüdür. Her parite, bir standart üzerinden işlem yapılabilmesi maksadıyla, lot olarak işlem görmektedir. Biraz önceki örnekten de hatırlayacağınız üzere, 1 lot USD/JPY 100000 USD değerindedir. 1 lor EUR/USD paritesi ise 100000 EUR değerindedir. Diğer bir deyişle, lot değerleri aynı değildir.
Brokerlerin büyük bir bölümü pozisyon büyüklüğünü lot olarak ifade ederken, bazıları pozisyonların nominal değerlerini de tabloya yansıtmaktadır. Aracı kurumunuzun size nasıl tablolama seçenekleri sunduğuna bakabilir ve ona göre bir seçim yapabilirsiniz. Bir pozisyona girmek ile kaç pip veya kaç para riske atacağınızı hesaplamak istiyorsanız, o zaman pozisyon büyülüğü hesaplayıcısı kullanmak yararlı olabilir.
“Gerçek Kaldıraç” Nedir?
Size 1/100 kaldıraç imkanı tanıyan bir broker üzerinde hesap açtığınızı varsayalım. Pozisyonlarınızdaki “gerçek kaldıraç” ise zamana göre değişiklik gösterebilir zira açıktaki pozisyonlarınızın değeri piyasa hareketine göre sürekli değişim sergilemektedir. Burada önemli olan, bu pozisyonların açık tutabilmek için kullandığınızdır (gerçek kaldıraç).
Hesabında 10000 USD bulunan bir yatırımcıyı ele alalım. Bu yatırımcıya 1/100 kaldıraç imkanı tanınmaktadır. Nominal değeri 10000 USD olan bir pozisyon açması durumunda, yatırımcı ne kadar kaldıraç kullanmış olacaktır? Hiç. Neticede yatırımcı bu pozisyonu kendi anaparası ile taşıyabilmektedir. Paritenin değeri 0’a bile erişse, anaparasından fazlasını kaybetmeyecektir.
Gerçek kaldıraç pozisyonlarınızın toplam nominal değerinin hesabınızdaki anaparaya bölünmesidir (bunu pozisyonlarınızın tamamının kapanması durumunda hesabınızda gözükecek toplam bakiye olarak da düşünebilirsiniz).
Hemen yukarıdaki örnekteki yatırımcının nominal değeri 10000 USD olan ikinci bir pozisyon açtığını varsayalım. Bu yatırımcı artık 1/2 kaldıraç kullanıyordur (eldeki kar/zarar dolayısıyla yaşanan dalgalanmaları şimdilik göz ardı edebiliriz) zira taşıdığı iki pozisyonun toplam değeri 20000 USD’dir.
Marjin Çağrısı Riski
Aracı kurumunuz, hesabınızda, yükümlülüklerinizin tamamına yetecek miktarda fon bulunmadığı durumlardan “marjin çağrısı” yapacaktır. Eğer hesabınızda yeterli miktarda para bulunmazsa, pozisyonlarınız tehlikeye girecektir zira açık pozisyonlar, istenilen fon elde edilene kadar, sırayla kapatılacaktır.
Eski zamanlarda telefon üzerinden yapılan bu çağrılar artık internet ortamında otomatik olarak gerçekleştirilmektedir.
Gerçek kaldıraç oranını hesabınızı kaybetme riskini anlamak için de kullanabilirsiniz. Hesabınızda yaşayabileceğiniz felaketlerin telafisi de zordur. Yaralarınızı sarmanız ve toparlanmanız felaketin boyutuna göre değişecektir. Bazen kayıplarını telafi etmeniz imkansız olabilir.
Örneğin, eğer 1/2 gerçek kaldıraç kullanıyorsanız, hesabınızın sıfırı tüketmesi için fiyat hareketinin %50 değişim sergilemesi yeterli olacaktır.
Aşağıdaki grafikte kaldıraç oranı ve hesabınızın yok olmasına yol açacak fiyat hareketine dair tabloyu bulabilirsiniz:
Gerçek Kaldıraç Hesabınızı Yok Edecek Fiyat Değişimi
1/2 %50
1/3 %33.3
1/5 %20
1/10 %10
1/20 %5
1/50 %2
Hemen aşağıda ise kayıplarınızı telafi etmeniz için geri kazanmanız gereken miktarın yüzdesel değerini bulabilirsiniz:
Kayıp Telafi için Gereken Kazanç
%1 %1
%5 %6
%10 %12
%20 %25
%35 %54
%50 %100
%75 %300
Bu rakamlar gerçekten ürkütücüdür ve bu sebepten dolayı işlemlerinizde stop-loss (zarar durdurma) emirleri kullanmayı ihmal etmemeniz yerinde bir seçenek olabilir.
Normalde stop-loss emirleri gerçekleştirilirken herhangi bir kayma yaşanmamaktadır. Tabi ne kadar dikkatli de olursanız olun, bazı zamanlarda işler kontrolden çıkabilir. Örneğin 2015 yılının Ocak ayında İsviçre frankının aşırı büyük ve ani bir hızda yaşanan hareketi 1/3 gerçek kaldıraç ile işlem yapanların hesaplarının mahvolmasına yol açmıştı.
Risk ve kaldıraç arasındaki ilişki biraz karmaşık ve tartışmaya açık gelebilir. Bu konuya bir sonraki makalemde değineceğim.