Güney Kıbrıs’ın Durumu

Alsında uzun bir süredir bilindiği gibi Güney Kıbrıs finansal sistemi (ve ülkenin kendisi) dışarıdan yardımı gerektiren ciddi bir durumla karşı karşıyadır. Kamu borcunun çok daha büyük boyutlara ulaştığı (ve itiraf edelim ki çok daha önemli olan) İtalya, İspanya ve Yunanistan gibi ülkelerin gerçekleştirdiği ağır kesintiler Güney Kıbrıs’ta ortaya çıkan kriz ile yeniden manşetlere sürüklenmiştir.

Burada şu anda yaşanılan durumun geçmişi ve nasıl önlemler alınmaya çalışıldığı hakkında genel bir özet vermeye çalışacağız. Aynı zamanda kimlerin çıkarlarının ve hareketlerinin de anlaşılması gerektiği üzerinde duracağız.

Ekonomik aktivite göz önünde bulundurulacak olursa, Güney Kıbrıs ekonomisi kova içerisindeki bir kum tanesinden farksızdır. Euro Bölgesi GSYH’nin sadece %0.2 teşkil eden Güney Kıbrıs’ın izole edilmiş çöküşünün topluluğun geri kalanını etkilemesi mümkün değildir. Öte yandan, Güney Kıbrıs’ta ortaya çıkan kriz tek başına değerlendirilmemektedir; problemli ülkelerdeki vatandaşlar ve politikacılar, kendi başlarına da gelebilecek bir sonraki adımı pür dikkat seyretmektedir.

Güney Kıbrıs ekonomisinin önemli bir bölümünü finansal hizmetler sektörü oluşturmaktadır. Ülke, şirketlere yönelik verginin çok düşük olması (%10) ve para aklama konusundaki gevşek yasaları ile bilinmektedir. Bu durum pek çok yabancı firmanın Güney Kıbrıs’ta ofisler kurmasına ve eski Sovyet Rusya’dan ülke bankalarına (paranın kaynağı hakkında az soru soran) çok büyük para transferlerinin gerçekleşmesine yol açmıştır. Peki Güney Kıbrıs bankaları bu büyük paralar ile ne yapmıştır? Ülke bankaları aşırı miktarlarda Yunanistan tahvilleri satın almışlardır. Özel sektörün gönüllü katılımı ile devreye giren yeni koşullar bu bankaların “varlık” hanesinde derin bir yara açılmasına neden olmuştur.

Bu durum karşısında bankalar hükümetten yardım talep etmişlerdir fakat kamu borcunun GSYH’nin %80’i oranında bulunduğu ülkede hükümetin bankaları kurtarması olanaksızdır. Böylece bankalar 17 milyar Euro borç ile baş başa kalmışlardır. Güney Kıbrıs ile Troika (Avrupa Komisyonu, Avrupa Merkez Bankası ve Uluslararası Para fonu birlikteliği) ve maliye bakanları geçtiğimiz hafta görüşmeler gerçekleştirmişlerdir. Avrupalı liderler (parmakla göstermek hoş olmayabilir ama başta Almanya) bankalarda bulunan mevduatlardan bir seferlik vergi alınması konusunda ısrarcı davranmıştır. Güney Kıbrıs’ın gösterdiği ilk direniş, tepki Başkan Anastasiades’e bu tasarının kabul edilmemesi halinde Avrupa Merkez Bankasından hiçbir yardım alamayacakları net bir dille söylendiğinde kırılmış, zayıflamıştır.

Cumartesi günü ilan edilen uzlaşmaya göre ülkeye: Avrupa Merkez Bankası ülkeye 10 milyar Euro, Rusya ise 1-2 milyar Euro kaynak sağlayacaktı. Gereken paranın geri kalanının tamamı ise mevduat sahiplerinden temin edilecekti. Ana plan uyarınca, 100000 Euro aşağısındaki hesaplardan %6.7, 100000 Euro üzerindeki hesaplardan ise %9.9 oranında vergi alınacaktı.

Ülke halkının protestoları politikacılara bu vergiyi desteklemenin ölüm arzusundan farksız olacağını göstermiştir. Bu noktada, kaynağı belli olmayan daha büyük mevduat sahiplerinin de bu vergiye göstereceği tepkinin pek de hafif olacağını ima edecek kadar cesur davranmak sakıncalı olmayacaktır herhalde.

Parlamento üzerinde bazı değişiklikler yapılmış olan (20000 Euro altında olan hesapların vergiden muaf tutulması) tasarıyı Salı günü toplanmıştır fakat sonuçta esas oylama Pazartesi gününe kadar ertelenmiştir. Bu süre zarfında halkın bankalara akın etmesinin önüne geçilebilmesi için (şu anda Perşembe güne kadar olduğu duyurulsa da sürenin uzatılacağı konusuna kesin gözü ile bakılmaktadır) bankalar kapalı kalacaktır.

Görünüşe göre Avrupalı parlamenterler halkın yapılan ilk öneriye göstereceği tutumu büyük ölçüde hafife almışlardır. Ülke halkı ve politikacılarının sergilediği tutum, sorunlu ülke liderlerine (kendi başlarına -en azından sıradan vatandaşlara- aynı durumun gelmesi halinde) nasıl bir tavır ortaya koymaları gerektiği örneği vermiştir.

Şimdi yeni bir çözüm üzerinde çalışılmaktadır. Rusya enerji devi Gazprom’un Güney Kıbrıs bankalarına kaynak sağlaması ve karşılığında da bölgede yapılacak araştırmaların bu firmaya verilmesi birinci olasılık olarak karşımıza çıkmaktadır. Tabi konu üzerindeki sis perdesi halen kalkmış değildir (CNBC tarafından yayınlanan bir haberin başlığı “Gazprom Güney Kıbrıs’ı Kurtaracak mı Yoksa Kurtarmayacak mı? Olmuştur). Diğer bir nokta ise Rusya Lideri Vladimir Putin’in uygulanması planlanan vergi için “adil değil” ve “tehlikeli” tanımlarını kullanmış olmasıdır. Rus politikacıların da Güney Kıbrıs’ta paralarının olduğunu çağrıştıran bu sözler bizde tebessüm yaratmıştır. Fakat sonrasında, Rusya’nın Avrupa Topluluğuna doğal gaz temin eden ülkelerin başında geldiğini ve bu “adil olmayan” teklifi getirenlerin başlarının ağrıyabileceğini de hatırlamış bulunmaktayız.

Şu an için durum çözümlenememiştir. Bu koşullar içerisinde en büyük darbeyi alanın Güney Kıbrıslı yetkililerin kolunu büken fakat istediği sonuca ulaşamayan Almanya (ve diğer “önemli” ülkeler) olduğuna inanmaktayız. Güney Kıbrıs gibi önemsiz bir ülkenin liderlerinin kendilerine baş kaldırması kayda değerdir. Durumu yakından takip etmeyi sürdüreceğiz fakat şu an için bir kısa değerlendirme yapmak gerekirse, olanların Euro ve Avrupa açısından kısa vadede negatif bir görünüm yarattığını söyleyebiliriz.